|
Boosaas Online Taariikhda Somaliya Waxaa Diyaariyey .Cali Nuuri Atlanta Georgia |
| Qaybta 1aad. SOMAALIYA: AWFAAT iyo OGAADEENIYA KA BACDI Soogaabinno: QAYBTA 1aad: XIRIIRKA
TAARIIKHEED EE SOOMAALIYA iyo XABASHA Qarnigii 9aad ilaa
kii 11aad MD, kooxo Xabashi ah ayaa ka soo dhaqaaqayay Tigray oo soo
gaarayay degmooyinka bariga Agaw ee Lasta iyo Waj, iyo Angot oo ahayd
bartamaha galbeed ee dhulka Cafarta. Isla Q11aad ilaa bilowga kii 12aad,
kooxdaasi waxay soo gaartay dhulka wabiga Bashiilo oo ah WG ee Wallo1. Dhulkan oo markaa laga bilaabo noqday Beyt Amxaara,
wuxuu qayb ka ahaa Agaw, wuxuuse ku dhawaa meelaha ay iskaga yimaadaan
dhulalka Agaw, Soomaali iyo Cafar. Shantii qarni ee ku xigay, Beyt
Amxaara waxay ahayd saldhigga laga soo maamulo mid ka mid ah dagaalladii
ugu dheeraa adduunka oo dhex marayay Xabasha oo ay Amxaara hogaaminayso
iyo Soomaali oo ay hogaaninayeen saldanadihii kala danbeeyay ee Shawa,
Awfaat iyo Awdal. Koox Agaw ah oo
nasaarowday ayaa abbaaraha 1137 la wareegtay xukunka Xabashida ilaa
Amxaaradu ka qaadday 1275kii. Markaasoo dagaalka dhabta ahi ka dhex
bilowday Soomaali iyo Xabashi. Dagaalku wuxuu ku saabsanaa dal iyo diin,
markaa haybta labada dhinac waxay kala ahayd muslim iyo nasaaro. SH AWA-AWFAAT-AWDAL:
Halgan iyo Dhiigbax: Dagaalkii ugu
horreeyay oo dhexmara Soomaali iyo Xabashi, inta la ogsoonyahay, wuxuu
dhacay 1128 MD. Qabiilka Warjeex oo la filayo inuu waqooyi ugu xigay
qabaa'ilka Soomaalida ahaa ee aagaas degenaa, ayaa Amxaaradu soo
weerartay, Sida lagu xusay taarikhda saldanaddii Shawa. Warjeex oo
degenaa aagga Manze ee W/Shawa, waxay jabiyeen duullaankii Amxaarada2.
Sida qoraallo danbe caddeeyeen Warjeex waqooyiga waxaa ku weheliyay
labada qabiil ee Gabal iyo Wargur/Wargaar, oo aan u haysanno in ayaguna
soomaali ahaayeen. Degmooyinkooda
waxaa ka mid ahaa: Maracaddey, Garbacaddo, Caluula, Agabo, Seega,
Guraale, Dubaar, Maxfuud, Cabdille, Cabdi rasuul iwm. Saldanadda Shawa
oo ay hogaaminayeen reer makhzuum, waxaa la asaasay 896. Xarunteedu
waxay ahayd Walaalaha/Walalah oo 50 mayl WB ka xigtay Addis Ababada
maanta3. Dagaal sokeeye
ayaa 1234 ka dhex bilooday xukumayaashii saldanadda. Cumar Wali-asmac oo
asagu Jabarti ahaa, ayaa 1277 soo fara galiyay khilaafkaas. Xaruntiisu
waxay ahayd Awfaat, oo sida Ibn Saciid (1214-74) sheegay, ahayd magaalo
horumarsan, kuna aaddanayd aagga maanta ay dhacaan magaalooyinka Hawaash
iyo Haadaamo (Nazareth). Cumar oo ahaa nin awood badan wuxuu xukunka
qabtay qarniga bilowgiisa. Isla waqtigaas ayaa Ibn Saciid aagaas ku
meeleeyay dadka Karla oo loo qaatay Xarla Koombe4. jabarti wuxuu ahaa
magaca waqtigaas loogu yeeri jiray jilibka Wali-asmac iyo Daaroodka, oo
sheekooyinka la xiriira asalkooduna isku mid yihiin; marmarka qaarkoodna
mandiqadda laftigeeda ayaa loogu yeeri jiray, sida rag Al-Maqriizi ka
mid yaha qoreen5. Mar danbe muslimiinta Xabashiyoobay, oo ayagu ka kooban
kooxo aan isku asal ahayn, ayaa magacaas u qaatay ka ahaan hayb islaami
ah6. Fara galintaas ka
bacdi Dul-Marax oo xukunka Shawa hayay, qabayna ina Cumar Waali asmac,
ayaa la sheegay inuu xiriir la yeeshay boqorka Xabasha. Waxaa markaa
lagu eedeeyay khayaana waddan. Mar danbe ayaa lagu qabtay goob dagaal,
waana la dilay. Aakhirkii Cumar iyo wiilkiisa Cali waxay 1285 ka
takhalluseen oo laayeen amiirradii reer Makhzuum ee xukunka isku haystay.
Dhammaadkii qarniga waxaa muuqata Xabashidu inay ku soo fidday aagga
wabiga Walaqa oo ahaa xadka WG ee soomaalidii waqtigaas. Sheekh abuu
Cabdalla Moxammed oo hogaaminayay beelaha bariga Niilka buluuga ah, WG
ee Shawa, ayaa 1299 isku dayay inuu hogaamiyo jihaad lagaga hortago
fiditaanka Amxaara. Ha yeeshee sida uu sheegay Mufaddal, waxaa
qorshahaas kala daadiyay rag ka mid ah ciidanka sheekha oo xiriir la
yeeshay boqorka Amxaara7.
Xilligii suldaan
Xaqqud-Diin, oo ahaa durriyaddii Cumar, 1320 aadkii, Awfaat iyo Amxaara
waxaa ka dhex qarxay dagaallo culus. Xilligii suldaan Sabrud-Diin oo
walaalkii ahaa,1332, waxaa dhacay dagaalkii ugu weynaa. Sabrud-Diin
wuxuu doonayay dagaal kama danbeys ah inuu ku qaado nasaarada (Xabashi).
Dagaalkaas oo socday 8 bilood aakhirkii waxaa lagu jabiyay muslimiinta (
Soomaali). Nasaarada oo uu hogaaminayay Camda Siyoon, waxay qabsadeen W/Shawa.
C/Siyoon, Jamaalud-Diin ayuu ka caawiyay la wareegidda jagadii walaalki,
si uu ula heshiiyo. J/Diin markii hore taa waa aqbalay. Laakiin
aakhirkii waa ku gacma sayray ujeedada C/Siyoon. Nasrud-Diin oo
walaalkood ahaa ayuu haddana caleema saartay. Laakiin dadku waxay
aaminsanaayeen madaxtinnimada Cali Sabrud-Diin8. Alcumari
1340aadkii wuxuu tiriyay saldanadaha la dagaallamayay Xabashida: Awfaat
oo ay degmooyikeeda ka mid ahaayeen Saylac iyo Awfaat, ayaa ugu weyneyd;
Dawaro ayaa KG ka xigtay; Baali ayaa Koofur ka sii xigtay; Daara,
Sharkha iyo Arabiini waxay ahaayeen saldanado yaryar oo ah G/ Dawaro ama
K /Shawa; Hadiya oo ahayd G/Baali ayaa galbeed ugu xigtay.
Saldanadahaani inkastoo ay qaybsanaayeen, haddana Awfaat/Awdal ayaa
lahaa hogaaminta guud9.
(Qoraallada taariikhiga ahi waxay tusayaan in Soomaaliyadii waqtigaas -
Barbariya - islaamku ku faafay 750-1200 kii)10.
Dadka iyo
degmooyinka faraha badan oo dagaalkaas ka qaybgalay ee maanta la yaqaan
waxaa ka mid ahaa: Xarla, Geri, Weyteen, Awdal, Saylac, Harar, Adari,
Nogob, Dawaro iwm. Waxaa kaloo ka mid ahaa kuwa badan oo aan maanta la
aqoon, laakiin ay caddahay inay soomaali ahaayeen, sida: Moora, Gabal,
Warjeex, Wargur, Hagar, Hargaya, Gaatur, Shawa, Gadaya-geri/guray, iwm11.
Sida ay muujinayaan 10naan caddaymood oo ah qoraalladii xilligaas,
qabiilooyinkani waxay ahaayeen Soomaali (facyaashii Tiirri-Dir-Jabarti),
inkastoo wax u qorayaasha Geeska Afrika ay arrintaas, kas ama kamma u
agmareen. Soddonkii sano ee
ku xigay muslimiintu waxay ku jireen xaalad murugo leh oo kala
qaybsanaan ah, sida uu ka cabbiray Al-Cumari, oo ay Qaahira ugu
warrameen culamo reer Saylac ahi. Xabashidu waxay ku guulaysatay inay
xiriir la samaysato rag doonayay inay xukunka boobaan. Waxayna qabsadeen
Shawa, G/Baali iyo Hadiya. Amiirradu waxay u qaybsameen qaar la
macaamilaya Xabashida iyo qaar doonaya in dagaal lagaga soo dhacsado
dhulka ay qabsatay. Qof kasta oo doonaya inuu xukunka boobo wuxuu u tagi
jiray boqorka Amxaarada. Taasi dagaal sokeeye ayay Awfaat u horseedday
bilowgii 1360aadkii. Xilligan waddaniyiinta waxaa hogaanka u qabtay
Xaqqud-Diin iyo Sacduddiin. Labadaa wiil waxaa lagu colaadin jiray
aabahood Axmed Cali Sabruddiin oo xiriir dhow la lahaa boqorka Xabashida.
Xaqquddiin II ayaa xukunka kala wareegay awoowgii Cali iyo adeerkii
Malasfax 1363 kii. Xaruntiisa wuxuu u raray Wagal oo u muuqata B/Awfaat.
Awfaat oo noqotay soohdin, dib uma samaya qaadin. Intaanu ku shahiidin
goob dagaal 1373, Xaqquddiin, oo ahaa geesi laga heybeysto, wuxuu
Xabasha ku qaaday in ka badan 20 duullaan. Soddonkii sano ee
ku xigay xukunka waxaa hayay Sacduddiin. Wuxuuna xabashida ku qaaday
dagaaallo aan kala joogsi lahayn oo laga dareensanaa Yurub iyo dunida
islaamka. Abaanduulayaashiisa waxaa ka mid ahaa Asad, Moxamed12
iyo imaam Cali Saciid oo ka mid ahaa awoowayaashii Gadabuursi13.
Aakhirkii nasaaradu si weyn ayay isu soo abaabuleen. Si weynna waxay
1403 u jabiyeen muslimiinta. Sacduddiin waxay dileen asagoo qoslaya oo
ashahaadanaya. Maqriizi wuxuu xusay qof ama kuwo khaa'in ahi inay
xabashida tuseen suldaanka. Afar ka mid ah
wiilashiisa, Sabruddiin II, Mansuur, Jamaaluddiin II, iyo Axmed-Badlay,
ayaa xukunka iska baddalay. Kulligood dagaallo aan horay loo arag ayay
ku qaadeen nasaarada. Mararka qaarkood waxay gaarayeen Beyt Amxaara.
Nagaash Yisxaaq, wuxuu marma soo rogaal celinayay weerarro arxan darra
ah. Sannadahaas ayay ahaayeen marka uu sheeay inuu jabiyay Soomaali14.
Taasi waxay u muuqataa 1425, markaasoo uu suldaan Mansuur iyo walaalkii
Moxammed ku qabsaday goob dagaal. Yisxaaq laftigiisa 5 sano ka bacdi
ayaa la dilay. Wuxuu ugu danbeeyay 3 nagaash oo lagu dilay goob dagaal
xilligii reer S/Diin. J/diin, oo ahaa nin cadaaladda ku dheer,
maxaabiistii uu xabasha ka qabtayna ay buuxiyeen dalalka islaamka, ilma
adeertii ayaa ka maseyray oo dilay 1432. Badlay oo baddalay, asagoo
olole ugu jira inuu burburiyo Xabasha, ayaa 1445 lagu dilay goobtii Cayn
faras ee G/Dawaro15.
Xilligii
Khayruddiin Badlay, 1445-72; Shamsuddiin, 1472-88, iyo Moxammed Abuu
Bakar,1488-1518, dagaalku waa sii socday, inkastoo loo heysto inay ka
qaboobaayeen raggii ayaga ka horeeyay. Laakiin 1471 hogaaminta
ciidammada waxaa la wareegay abaanduulayaal madax bannaan oo isbaddal
doon ah. Waxaa ugu magac dheeraa garaad Maxfuud (1491-1517), oo 26 sano
Xabasha ku qaadayay dagaallo aan hora loo arag. Xilligiisii labo nagaash
ayaa lagu dilay goob dagaal. Garaadkana waxaa lagu dilay July 1517
goobtii Dalmiida ee G/Dawaro16. ISBADDAL IYO
HOGAAMIN CUSUB: Geeridii Maxfuud
waxaa ka dhashay dagaal sokeeye. Suldaan Moxammed oo lagu eedeeyay inuu
ka soo cararay goobtii lagu dilay abaanduulihiisa, 1 sano ka bacdi ayaa
la dilay. Labadii sano ee ku xigay 5 nin ayaa iska takhallusay. Intaan
la dilin 1525, garaad Abuun oo ka tirsanaa isbaddal doonka ayaa dadka
cadaalad ku xukumayay. Shacabka badankiisu wuxuu taageersanaa xukunkii
taqliidiga ahaa ee reer Wali Asmac, oo hadda gaabis noqday. Axmed
Ibraahim Al-ghaazi oo 19 jir ah ayaa la wareegay hogaaminta Isbaddal
doonka. Abuu Bakar Moxammed oo dib loogu dhiibay xukunkii qoyskooda ayuu
la galay dagaal sokeeye kana takhallusay 1526 kii. Inkastoo marar
badan muslimiintu ku guulaysanayeen halgankooda, haddana ciidan joogta
ah ma dhigi jirin meelaha ay xoreeyaan. Taasi waxay wiiqday
dhammaystirka guushooda. Ciidan joogta ah ayay nasaaradu dhigi jireen,
inkastoo aanay magaalooyin samayn jirin. Xaruntoodu waxay ahayd saldhig
wareegaysta oo loo raro hadba halka dagaal ka socdo. Muslimiinta waxaa
lagu soo weerarayay xarumo joogta ah oo reer magaal ama beeralay ah.
Ciidanka xoola dhaqatada ka imaanayayna, goobta ka bacdi way kala tagi
jireen. Arrimahaan ayaa hortaagnaa in Soomaalidu si joogta ah u jabiyaan
nasaarada ama soo dhacsadaan dhulkoodii lumay. Axmed oo 1526
kiiba bilaabay ka hortagga xabashidu, wuxuu rabay inuu baddalo qaabkaas.
Hal is difaac iyo shan duullaan oo guul leh ka bacdi, 1529 ciidamada
imaamku waxay dhabarka ka jabiyeen quwaddi Xabasha, goobtii Shimbira
kore ee gobalka Fatagaar, K/Addis Ababada maanta. Ciidammada imaamka oo
ahaa 13000 oo nin, waxaa laga dilay 5000 oo nin. Kuwa nasaaradu 10 jeer
ayay ka badnaayeen. Goobtan taariikhiga ah waxaa ka qayb galay: Xarla,
Geri, Harti, Jiraan (afarta ilma koombe), Yabarre, Marreexaan,
Habarmagade, Bursuub, Mazarre [Madigaan?]; Xarla waxaa hogaaminayay
garaadkooda Moxammed, inta kalana waxaa hogaaminayay Cusmaan Mataan
Khaalid oo ahaa garaadka Geri. Waxaa kaloo ka mid ahaa: Malasay oo ay
hogaaminayeen: Absame Nuur, garaad Kaamil, garaad Shamcuun iyo
Cabdullaahi Suuxe; Shawa iyo Hargaya oo ay hogaaminayeen: garaad Daawuud,
Sheekh Samaale, iyo garaad Cali Fangale; iyo Gadaya-Geri/Guray oo ay
hogaaminayeen: Cusmaan Sheekh iyo Axmed Shihaabuddiin. Sannadkii ku
xigay dagaalka waxaa ku soo biiray: Gurgure, Bartire, Hawiye iyo Gaatur.
Ujeedada imaamku
waxay ahayd soo celinta goballadii la qabsaday ee Shawa, Awfaat, Dawaro,
Baali Hadiya iyo Fatagaar, iyo guud ahaan burburinta Xabasha. 7 duullaan
iyo 3 olole oo waaweyn ka bacdi, 1535 ayuu dhammaystiray ujeedadaas.
Xadka dawladdisu wuxuu gaaray muslimiinta Beja ee xeebta Eritreeya.
Dagaal bilowday 1541, ayaa madafiicda Boortaqiisku ku jabisay ciidankii
imaamka Feb. 1543 goobtii Woyna Dega ee harada Taana, asagana lagu dilay.
Sida la isku dayay
inaan u fahamno Harar ma ahayn xadka Soomaaliya ee waxay ahayd xuddunta
Soomaaliyadii waqtigaa. Matalan Harti, Marreexaan, iyo Hawiye oo ay ugu
suurta galsantahay inay ka soo gurmadeen gobollo kale, arrintoodu sidaa
ma ahayn. Carab-faqiih wuxuu caddaynayaa inay degenaayeen agagaarka
Harar, halkaasoo ay wali degenyihiin. Qabiilooyinka kalana waxay
degenaayeen isla aagaas iyo ka sii galbeed17.
Isla ayaamaha
aabayaashii Xarla iyo Wali-asmac Jabarti ay galbeedka u hogaaminayeen
jilibbada Daaroodka si ay ugu biiraan Soomaalidii halkaa horay u
degenayd, ayaa qoysaska bariguna xiriir la yeesheen kuwa galbeedka.
Matalan arrimo dhawr ah ayaa muujinaya in Udba lacag oo ku beegnayd
Q10aad ama kii 11aad, dadkeedu ahaayeen kuwii degenaa gobalka
Harar-Hawaash. Ma muuqato in
Cafartu qayb ka ahaayeen saldanadihii Awfaat/Awdal iyo halgankoodii.
Alvares waxuu caddeeyay in Awdal, oo xadkeedu fidsanaa min Raascasayr
ilaa Fatagaar, iyo Dankali ay laba dawladood kala ahaayeen18.
Cafarta oo ay horyaal u ahaayeen Dooba iyo Cawsa, waxay Xabashida kula
jireen halgan ka madax bannaan kan Soomaalida, inkastoo ay dhici karto
in kooxo Cafar ahi mararka qaarkood ku soo biirayeen Soomaalida. Dadka
kaliya ee ay caddahay inay qayb ka ahaayeen halganka Soomaalida, waxay
ahaayeen kooxaha Hawaashiga ah ee Adari, iyo dabcan Argobba, kuwaasoo
waligood Soomaali ku tirsanaa. G/Shawa, G/Fatagaar iyo Hadiya badankeeda,
waxaa degenaa Kuushiyiinta galbeed oo waqtigaas loo yiqiin Daamuut. G-ka
iyo KG ee Fatagaar, waxaa ayaguna degenaa kooxaha Hawaashiga ah ee
Guraage iyo Gafaat. Qayb weyn oo ka mid ah dadyowgan ayaa islaamay, oo
xiriirka Soomaalidu saameeyay. IMAAMKA KA
BACDI: Geeridii imaamka
ka bacdi jaah wareer ayaa ku dhacay muslimiinta. Xabasha oo soo rogaal
celisay iyo Oromo koofurta ka timi ayaa weerarro culus ku hayay. Amiir
Nuur Mujaahid ayaa 1551 la doortay. Soomaalidu dagaal ay gaareen W/Shawa
1559, waxay si weyn u jabiyeen Xabashida ayadoo halkaa lagu dilay
Galawdewos. Asagoo raba mar kale inuu burburiyo Xabasha, ayuu amiir Nuur
ka war helay Harar inay khatar ugu jirto inay u dhacdo Oromada. Oromadu
soohdin kale ayay ku noqdeen muslimiinta. Markaa amiirka, oo ay
caawinayeen Aw Abaadir iyo Aw Cali, ayaa Oromada deyr kaga meeriyay
Harar, intaanu 1567 u dhiman cudur ummadda baabi'iyay. Markaa wixii ka
danbeeyay Awdal waxay gashay xaalad murugo leh. Khilaaf iyo dagaal
sokeeye ayaa soo food saaray. Ilaa 15 hogaamiye ayaa 1567-1590 xukunka
isku baddalay. Xabashida ayay wali iska sii difaacayeen. Oramada ayaa
dagaallo xun ku haysay, kuwaasoo Harar baabi'iyay 1570aadkii. Sidaasoo
ay tahay Soomaalidu 1577 waxay dib u qabsadaan ilaa Hadiya iyo W/Shawa.
Ha yeeshee amiir moxamedkii waqtigaas, abaanduulayaashiisii iyo 3 wiil
oo ilma amiir Nuur ah ayaa Hadiya lagu jabiyay oo lagu laayay. Oramadu
1583 waxay dileen amiirkii waqtigaas Moxammed Ibraahim Ghaazi. Isla
1570aadkii ayaa Cafartu soo weerartay W/Awdal iyo khadadka ganacsiga.
Awoodda xeebta waqooyi waxaa la wareegay maamulkii Turkiga19.
Boortaqiiskuna wuxuu duqeyn joogta ah ku hayay qarniga oo dhan xeebaha
Soomaaliya iyo kuwa muslimiinta ee la xiriira, marka laga reebo Xamar oo
uu ka cabsaday. Dagaalkii muddada
3 qarni ah ka dhex socday Soomaalida iyo Xabashidu wuxuu ahaa mid ka mid
ah kuwii ugu dheeraa uguna dhig daadashada badnaa ee adduunka. Ugu
yaraan 6 ka mid ah nagaashyadii Xabashida iyo 7 ka mid ah suldaammadii
Soomalida ee xukunka qabtay 1360-1570 ayaa goob dagaal lagu dilay.
Inkastoo Harar sii ahayd xurun dhaqan, haddana saldanaddii
Awdal-Al-Umaraa'a ka dib ilaa 8 qarni, waxay noqotay mid baaba'day. Waxay u muuqataa
saldanidihii Ajuuraan iyo Majeerteeniya inay ka soo fufeen danbaskii
Awdal. Ajuuraan oo saldanad xoog badan ku lahaa berriga Banaadir
Q15aad-17aad, waxaa la inoo sheegay inay asal ahaan ka yimaadeen Hawd
galbeed20. Alvares iyo Galawdewos, Q16aad waxay inoo sheegeen in
gobalka Raascasayr uu ka jiray maamul maxalli ah oo ku xiran Awdal21. Ilaa Q13aad Xamar waxay ahayd dawlad abaabulan. Xabashidu
suldaan Badlay waxay ku eedeeyeen inuu taageero ka helay Xamar. Oromada oo
duullaankoodu ahaa mid dabiici ah oo ka madax bannaan aydolojiyad iyo
siyaasad, waxay kala dhexgaleen Soomaalidii iyo Xabashidii is dilayay,
waxayna qabsadeen gobolladii Soomaaliyeed oo Xabashidu horay u jilcisay.
Aakhirkii Q18aad, waxay bilaabeen inay islaamaan. Ka hor 1537kii Oromadu
waxay ahaayeen qabiil kooban oo dhalasha ahaan aan ka fogayn Soomaalida,
kuna nabnaa G/Baali. Laakin 1550-1800 waxay qabsadeen: min Maliindi ilaa
koofurta Tigray, K-W; iyo min Harar ilaa Banii Shanguul, B-G. Dadyowgii
Soomaalida, Cafarta, Kuushiyiinta galbeed iwm, ee degenaa dhulalka ay
qabsadeen, way oromeeyeen; in Oromadu mar degenayd bariga Geeska Afrika,
waxay ahayd been fakatay, oo hadda la saxay22. Jabkii
soohdinta koofureed: Fahamka jabka
Q16aad ma dhammaystirna, haddaynaan xusin waxyaalihii ka dhacay koofurta
fog (gobalka Omo-Taana) ee Soomaaliyadii waqtigaas. Bartamihii Q16aad
ayaa Oromadu bilawday weerarkoodii gobalka Omo-Taana-Ganaane.
Weerarkoodii Koofurta waxay muddadaas jab iyo kala firir u geysteen
Soomaalidii iyo Baantuuga oo ayagu ilaa 800 kii tartiib ula soo degayay
Soomaalida xeebta waqooyiga Mombaasa. Dhowr magaalo oo Buurgaabo iyo
Geedi ka mid ahaayeen ayaa baaba'ay. Jabka ku dhacay gabolka koofureed,
waxaa astaan looga dhigaa: Madanle iyo Maracato iwm oo aan lahayn meelay
ku danbeeyeen; Segeju oo u qaxay dhinaca Tanga W/Tanzaaniya; Katwa oo ah
ilaa 8 qabiil oo ku biiray Baajuunta; Bayso oo ku go'doomay aagga Hadiya;
Gabra oo oromowday; Garre iyo Rendille oo ay ku dhacday kala firir weyn;
kooxo Soomaali-Sawaaxili ah oo u soo qaxay Baraawe; Kooxo Soomaali iyo
Baantuu ah oo u soo qaxay Shabeellada hoose. Cilmi baaristu waxay
caddaysay dhammaan koxahani inay ahaayeen Soomaali (facyaashii
Madanle-Digil/Mirifle) boqollaal ama kumanyaal sano degenaa gobolka
Omo-Taana, kuwaasoo uu saameeyay weerarkii Oromada iyo fiditaankii
Baantuuga. Baantuuga oo dhawr
qarni ka hor ka soo dhaqaaqay gobolka wabiyada Kongo-Nayjar, 200-400 kii
MD ayay soo gaareen bariga Afrika. Muddadii 800-1000 kiina aagga
Mombaasa23 . Isla 500 ilaa 1500 MD, ayaa Niiliyiinta iyo
Niilo-Xaamiyiinta oo ka kala yimi K/Suudaan iyo G/Geeska Afrika, siday u
kala horreeyaan, ku faafeen WG ee Kenya. Qarnigii 16aad
wuxuu ku astaysanyahay jabkii kowaad ee Soomaalida, kaasoo ay waayeen
saddex-dalool, 1/3, ka mid ah dhulkoodii qadiimka ahaa. (Labada gobol ee
muhimka u ah taariikhdii hore ee Soomaalida oo kala ah:
Raascasayr-Shawa-Shabeelle iyo Omo-Taana-Ganaane, waxaa isku xirayay
gobolka dhexe oo aan ugu yeeri karno Hadiya-Hawiye, kaasoo ah khadka
isku xira bar-bilowga wabi Shabeelle iyo xeebta k/bari). waa socotaa .... Qaybta 2aad Back to Main page |